Farisi Mürekkep Sıfatlar

Lisanımızda Fârisî kâidesiyle yapılan mürekkeb sıfatlar eskiden pek ziyade kullanılırdı. Bunlara «Vasıf Terkîbi» dahi denir.

En mühim Farisî mürekkeb sıfat kâideleri şunlardır:

1. Farisî emri hâzırların evveline münasip bir kelime getirilir:

Mürekkeb Sıfat	Münasip Bir Kelime	Fârisî Emri Hâzır
شرف بخش	شرف	بخش
حریت پرور	حریت	پرور
روح نواز	روح	نواز
وقعه نویس	وقعه	نویس
ملال آور	ملال	آور
دهشت انگیز	دهشت	انگیز
سما پیرا	سما	پیرا
طاقت شکن	طاقت	شکن

Bahş » Şeref » Şerefbahş (Şeref veren)

Perver » Hürriyet » Hürriyetperver (Hürriyeti seven)

Nevâz » Ruh » Ruhnevâz (Rûhu okşayan)

Nüvîs » Vak’a » Vak’anüvîs (Vak’a yazan)

Âver » Melâl » Melâlâver (Keder getiren)

Engîz » Dehşet » Dehşetengîz (Dehşet koparan)

Pîrâ » Semâ » Semâpîrâ (Semâyı süsleyen)

Şiken » Tâkat » Tâkatşiken (Tâkati kıran)

2. Fârisî Tavsîfî Terkiplerden mevsûf’un esresi hazf edilerek mürekkeb sıfat teşkîl olunur:

Mürekkeb Sıfat	Tavsîfî Terkip
دلشاد	دل شاد
سينه صاف	سينهٔ صاف

Dil-i Şâd (Memnun gönül) - Dilşâd (Memnun gönüllü)

Sîne-i Sâf (Temiz yürek) - Sîne Sâf (Temiz yürekli)

3. Fârisî Tavsîfî Terkiplerde sıfat ile mevsûf’un yerleri tebdîl olunur, yani sıfat, mevsûf’un evveline getirilir mevsûf’un esresi hazf edilir:

Mürekkeb Sıfat	Tavsîfî Terkip
عالى قدر	قدر عالى
خوشبو	بوى خوش

Kadr-i Âlî (Yüksek kadir) - Âlî-kadr (Yüksek kadirli)

Bûy-i Hoş (Güzel koku) - Hoş-bû (Güzel kokulu)

4. Fârisî İzâfî Terkiplerde muzâf ile muzâfun ileyh’in yerleri değiştirilir; yani: muzâfun ileyh evvel, muzâf sonra getirilir ve muzâf’ın sonundaki esre hazf edilir:

Mürekkeb Sıfat	İzâfî Terkip
ماهْ پرتو	پرتوِ ماه
فضيلتْ سمات	سماتِ فضيلت

Pertev-i mâh (Ay ziyâsı) - Mâh-pertev (Ay ziyâlı)

Simât-ı Fazîlet (Fazîletin alâmeti) - Fazîlet-simât (Fazîlet alâmeti)

5. Teşbîh gösteren Fârisî İzâfî Terkiplerden muzâf’ın nihayetindeki esre hazf edilerek teşkil olunur:

Mürekkeb Sıfat	Teşbîhî Terkip
ماهْرو	ماهِ رو

Mâh-i Rû (Ay gibi yüz) - Mâh-rû (Ay yüzlü)

6. Fârisî ism-i mef’ûllerin evveline münasip bir kelime getirilerek yapılır:

Mürekkeb Sıfat	Münasip bir Kelime	İsm-i Mef’ûl
تجرب ديده	تجربه	ديده
أمل شكست	أمل	شكسته

Dîde » Tecrübe » Tecrübe-dîde (Tecrübe görmüş)

Şikeste » Emel » Emel-şikeste (Arzusu kırılmış)

*Hazf edilmek: Giderme, yok etme.

Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri (Sh. 85-86) - Midhat Sâdullâh (İktibas ile hazırlanmıştır)

Farsça Ekler

Farsça ekler Osmanlı Türkçesinde mühim bir yer tutuyor. Farsça ekleri iki kısımda ele alalım.

Farsça Ön Ekler

Kelimenin önünde yer alan bî ve nâ ekleri kelimeye olumsuzluk manası vermektedir.

Bîhaber: habersiz

Bîhuzur: huzursuz

Bîcân: cansız 

بى جان

بى حضور

بى خبر

Nâhak: haksız

Nâmüsâid: müsait olmayan

Nâhoş: hoş olmayan

نا خوش

نا مساعد

نا حقّ

Hem eki beraberlik bildirir.

Hemcins: aynı cinsten

Hemfikir: aynı fikirde, fikirdaş

Hemşehrî: aynı şehirli

هم شهرى

هم فكر

هم جنس

Ber eki üzere manası verir.

Berdevam: devam üzere

Berkemâl: kemâl üzere (mükemmel)

بر كمال

بر دوام

Ez eki -den, -dan manası verir.

Ezcümle: bu cümleden (örneğin)

Ezkaza: kazaen

از قضاء

از جمله

Der eki -de, içinde manası verir.

Derkenar: kenarda

Derhâtır: hâtırda

Derhâl: hâlde (hemen şimdi)

در حال

در خاطر

در كنار

Farsça Son Ekler

Kelimenin sonuna eklenenlere bakalım.

Âne eki nispet bildirir.

Şâhâne: Şâhça (Şâha yakışır biçimde)

Merdâne: Merdçe (mert olana yakışacak biçimde)

Câhilâne: cahilce

جاهلانه

مردانه

شاهانه

Gîn eki -li manası verir.

Gamgîn: gamlı

Engîn: enli

انكين

غمكين

Mend eki -li manası verir.

Hissemend: hisseli

Arzumend: arzulu

Dânişmend: bilgili

دانشمند

ارزومند

حسه مند

Gîr eki tutan, kabz ve zapt eden manası verir.

Tarafgîr: taraf tutan

Destgîr: el tutan (yardımcı)

Cihangîr: Cihânı ele geçiren

جهانگیر

دستگیر

طرفگیر

Vâr eki sahiplik, maliklik manası verir.

Ümidvâr: ümitli

Şâhvâr: Şaha yaraşır biçimde

شاهوار

اميدوار

 

Kelimenin Aksâmı

Kelime . _ Bir maksadı bildirmek için ağızımızdan çıkan manalı sözlere kelime denildiğini öğrenmiştik.

Türkçede kelime yedi kısımdır:

İsim, sıfat, zamir, fiil, edat, zarf, nidâ.

Bu kelimelerin her birinin birtakım vazifeleri vardır:

İsim . _ Bir şahsı, bir hayvanı, bir şeyi gösteren kelimelerdir: Ahmed, kuzu, kitab gibi.

Sıfat . _ İsimlerin hâlini ve keyfiyetini bildiren, yahud onları tayin eden kelimelere sıfat derler: Güzel, bu, şu, iyi, uslu gibi.

Zamir . _ İsim makâmında kullanılan kelimelerdir: Ben, sen, o gibi.

Fiil . _ Zamâna delâlet sûretiyle bir hüküm, bir iş, bir tesir ifâde eden kelimelere «fiil» denir: Ahmed dersini bildi, kalem kırıldı, vazîfemi yazdım gibi.

Bir de hem fiil; hem sıfat mesâbesinde olan kelimeler vardır ki fiillerden yapılan bu kelimelere «fer’ fiil» derler: Çalışan, okunmuş gibi.

Edat . _ Kendi kendine bir manası olmayıp diğer kelimelerle birlikte bir mana ifâde eden harfler ve kelimelerdir: Y, h, de, eğer, ki, fakat... gibi.

Zarf . _ Sıfatların ve fiillerin manasını ta’dîl eden kelimelerdir: Erken, geç, çabuk gibi.

Nidâ . _ Bir his, bir heyecan ifâde etmek için söylenilen sözlerdir: Âh, ey, vah... gibi.

İktibas: Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri (Sh. 26) - Midhat Sâdullâh

Osmanlıca Yazmak

Osmanlıca öğrenmek için yazmayı deneyebilirsiniz. Osmanlıca yazmak, yazmaya çalışmak okumanızı hızlandıracaktır.

İnternet üzerinde basit bir arama ile Osmanlıca yazılmış vesika, metin, kitap bulabilirsiniz. Ekranın bir tarafına metni açıp, diğer tarafta yazacağınız dosyayı açarak gördüklerinizi yazabilirsiniz.

İsterseniz Osmanlıca klavye uygulamamızı kullanın ve yazdıklarınızı kopyalayın. Ayrıca kendi bilgisayarınızda, klavyenizi kullanarak yazmak isteyebilirsiniz.

Tuş dizilimini görmek ve teknik yardım için bakınız: Osmanlıca Yazmak

Başlarda yazım yardımcısı olarak ekran klavyesi de kullanabilirsiniz. Zaten bir süre sonra tuş dizilimine de alışılıyor.

Ekran Klavyesi Açma (Windows 10)

Windows 10 Başlat menüsünde, Tüm Uygulamalar » Windows Erişim Kolaylığı » Ekran Klavyesi yolunu izleyerek ekran klavyesini başlatabilirsiniz.

Ekran Klavyesi Açma (Pardus Linux)

Onboard uygulamasını paket yöneticisinden aratıp, kurunuz.

Konsoldan kurmak için:

sudo apt install onboard

komutunu girip, yönetici şifrenizi giriniz.

Osmanlıca Yaz!

Bir word belgesi açarak veya metin yazılacak herhangi bir alanda yazabilirsiniz. Dil çubuğundan Farsça tercih ediniz. Ekran klavyenizde harf dizilimi değişecektir.

Windows 10 için; Denetim Masası » Saat, Dil ve Bölge » Dil ekle yolunu kullanarak “Dil ekle”yi tıklayıp Farsça seçip, ekliyoruz.

Farklı yazı tipi, font indirmek için bakınız: Arapça Fontlar

İmtisal-i Cahid-u Fillah Oluptur Niyyetim

Fatih Sultan Mehmet Hazretleri'nin Kaleminden Günümüze Aktarmaya Gayret Ettik.

İmtisal-i Cahid-u Fillah Oluptur Niyyetim,

Dîn-i İslâmın Mücerred Gayretidur Gayretim.

 

Fazl-ı Hakk ü Himmet-i Cünd-i Ricalullâh İle,

Ehl-i Küfr-i Serteser Kahreylemektir Niyyetim.

 

Enbiyâ u Evliyâ'ya İstinâdım Var Benim,

Lütf-i Hakk'tandır Hemân Ümîd-i Feth ü Nusretim.

 

Nefs ü Mâl İle Ne Ola Kılsam Cihânda İçtihâd,

Hamdülillâh Var Gazâ'ya Sad-Hezâran Rağbetim.

 

Ey Muhammed! Mucizât-ı Ahmed-i Muhtâr İle

Umarım Galib Ola A'dâ-yı Dîne Devletim.

 

Fatih Sultan Mehmet (Avnî)